Refleksje nad cierpliwością franciszkańską

s. Jadwiga Adach od Jezusa Ukrzyżowanego i Matki Kościoła

Cnota cierpliwości

Artykuł ten jest próbą przyjrzenia się cnocie, która jest bardzo ważna w naszej codzienności, a była nie mniej istotna w życiu świętego Franciszka i jego naśladowców. W Modlitwie Popołudniowej z Liturgii Godzin ¹powtarzamy antyfonę: Umocnieni łaską Bożą, pracujmy nad sobą w wielkiej cierpliwości. Rozważmy więc głębiej jej istotę.

Cierpliwość, według Encyklopedii Katolickiej, to:sprawność (cnota), polegająca na wytrwałym znoszeniu przykrych stanów psychicznych (np. choroba, cierpienie), towarzyszących człowiekowi w realizowaniu określonego celu.²

W nauczaniu Franciszka

W tekście pierwszej Reguły, tzw. Niezatwierdzonej, która jednak wyznaczała duchową sylwetkę brata mniejszego, jest zapis: Duch Pański domaga się, aby ciało było umartwione i wzgardzone, liche i odrzucone i stara się o pokorę i cierpliwość oraz o czysty, szczery i prawdziwy pokój ducha³.

Owocem cierpliwości, jak naucza święty Franciszek w Napomnieniach, jest oddalenie gniewu i zamętu (Np 27). Inne Napomnienie⁴ natomiast przyporządkowuje cierpliwość do błogosławieństwa dla tych, którzy czynią pokój. Komentując te słowa Pana Jezusa,Święty mówi o pokorze i cierpliwości – iż poznaje się jej stan przez liczne doświadczenia niesprzyjające naszym planom, zamysłom, zamiarom. Wtedy właśnie okazuje się, ile ktoś ma pokory i cierpliwości i jak praktykuje te cnoty. Znamienne też jest Napomnienie 22. – o przyjmowaniu ze spokojem uwag, wyznawaniu win i wynagradzaniu za grzechy, choćby się nawet ktoś ich nie dopuścił.

Praktyka cierpliwości związana jest także z zachowaniem ubóstwa. Ubóstwo – czyli pokorne znoszenie braków i własnych słabości i nieroszczenie sobie praw do tego, co należy do Pana Boga. Związany z Panią ubóstwa nierozerwalnym węzłem nie oczekiwał jej posagu w doczesności, lecz w życiu przyszłym. Z wielkim zapałem i radosnym okrzykiem śpiewał te psalmy, które sławią ubóstwo, np. Cierpliwość ubogich nie zginie na zawsze (Ps 9,19).⁵ W Testamencie o pierwszych braciach, którzy przychodzili przyjąć ten sposób życia, Franciszek pisał, że: rozdawali ubogim wszystko, co mogli posiadać i zadowalali się jedną tuniką połataną od spodu i z wierzchu, sznurem i spodniami. I nie chcieliśmy mieć więcej⁶. Przykładem może być doświadczenie braci z Rivotorto.

Wszyscy synowie i bracia, razem ze świętym ojcem, żyli tu w wielkim trudzie i wśród braku wszystkich rzeczy. Bardzo często brakowało im chleba. Zadawali się rzepą, którą tu i ówdzie na dolinie Asyskiej uprosili, gdy ich bieda przycisnęła. Miejsce to było tak ciasne, że zaledwie mogli usiąść, czy spocząć. <Żadnych na to szemrań, żadnych utyskiwań, lecz serce spokojne, duch pełen radości zachował cierpliwość⁷>.

Uwieńczeniem tekstu O prawdziwej radości, w którym Franciszek przedstawia bratu Leonowi jej istotę, wskazując na sytuację trudną, kiedy bracia nie chcą ich przyjąć zmarzniętych i głodnych, uważając za darmozjadów, jest stwierdzenie: Jeśli zachowam cierpliwość i nie zdenerwuję się, na tym polega prawdziwa cnota”⁸

Przykład życia w praktykowaniu cierpliwości

Franciszek, miłośnik krzyża, u końca swoich dni mówi do Boga Ty jesteś cierpliwością⁹. Jest to modlitwa dojrzała, wypływająca z wielu doświadczeń, przez które przeszedł w życiu, i wypowiedziana w obliczu cierpienia -wtedy, gdy została mu dana łaska stygmatów. To Modlitwa Uwielbienia Boga.

Już od początku drogi powołania cierpliwość była dla Biedaczyny ważną cnotą. Biografowie tak o nim piszą: Wydaje się, że delikatna łagodność połączona z wytwornym sposobem postępowania, cierpliwość i odnoszenie się do innych w sposób przewyższający przeciętność ludzką, szczodrobliwość większa niż możność przyjścia z pomocą, świadczyły o pewnych darach wrodzonych, którymi promieniował ten młody człowiek¹⁰. Miał więc cierpliwość w odnoszeniu się do innych i była to łaska wrodzona, co nie znaczy jednak, że nie musiał nad nią pracować, żeby ją rozwijać.

Kiedy przebywał w więzieniu, był wówczas wśród współjeńców rycerz pyszny i bardzo nieznośny. Podczas gdy wszyscy postanowili zerwać z nim, Franciszek nie stracił doń cierpliwości¹¹.

Był cierpliwy wobec ojca, który się nań gniewał, nie mogąc zrozumieć jego postępowania. Ojciec przez wiele dni trzymał go w ciemnym loszku, a sądząc, że skłoni go do uległości sobie, najpierw namawiał go, a potem chłostał i krępował więzami. A on, zelżony słowami i udręczony więzami, nie stracił cierpliwości, ale nabrał jeszcze więcej ochoty i mocy do wykonywania swego zamiaru¹² (1Cel12). Kiedy ojciec go przeklinał, to prosił niejakiego Alberta, człowieka prostego, żeby mu błogosławił¹³. Franciszek nie był poruszony słowami, nie złamany biciem i więzieniem, znosząc wszystko cierpliwie stał się jeszcze chętniejszy i bardziej zdecydowany w dążeniu do świętego zamiaru¹⁴.

Cierpliwość w życiu braterskim

Doświadczenia cierpliwości przeniósł na grunt wspólnego życia. Kiedy Pan dał mu braci i było ich już ośmiu, rozesłał ich po dwóch w cztery strony świata, zachęcając do cierpliwości. Mówił: Zapiszcie więc dobrze w sercach swych postanowienie znoszenia wszystkiego w cierpliwości i pokorze¹⁵. A oni wszystko znosili wytrwale i cierpliwie, nie smucąc się, nie niepokojąc, ani nie złorzecząc tym, którzy wyrządzili im zło¹⁶. Jeszcze inne świadectwo świętego Bonawentury tak o nich opowiada: W różnych częściach świata wyrządzono im wiele krzywd, jakby byli ludźmi obcymi i zasługującymi na wzgardę. Umiłowanie Ewangelii sprawiło, że byli tak cierpliwi iż chcieli raczej tam przebywać, gdzie cierpieli prześladowanie w odniesieniu do własnego ciała, aniżeli tam, gdzie rozpoznano ich świętość i gdzie mogli cieszyć się przychylnością świata¹⁷. Cierpliwe znoszenie prześladowania stało się więc dla braci sposobem czynienia pokuty.

Cierpliwość w chorobie

W Regule Zatwierdzonej Franciszek zachęca braci mówiąc, że powinni pragnąć mieć Ducha Pańskiego, wraz z Jego uświęcającym działaniem, modlić się zawsze do Niego czystym sercem i mieć pokorę i cierpliwość w prześladowaniu i chorobie¹⁸.

Biedaczyna kładł duży nacisk na zachowanie cierpliwości w życiu braterskim,zwłaszcza w stosunku do braci, którzy zgrzeszyli lub cierpią na choroby duszy czy też ciała. Szczególną łagodnością darzył i cierpliwie znosił tych chorych, o których wiedział, że są jak chwiejące się dzieci, dręczone pokusami i upadające na duchu¹⁹.

O tejże tak delikatnej posłudze, która jest jak umywanie nóg braciom, kierując słowa napomnienia, adresowane do ministra generalnego, którzy mają czuwać nad posłuszeństwem, pisał: I niech się nie gniewa na brata z powodu jego występku, lecz niech go łagodnie upomina i znosi z wielką cierpliwością i pokorą²⁰.

Sam Franciszek cierpiał na wiele chorób, miał więc dużo wyrozumiałej łagodności wobec słabych. Brat Tomasz z Celano tak o tym pisze: Stan jego był tak zły, że każdy środek zaradczy potrzebował jak najbystrzejszych zdolności i wymagał jak najmocniejszych zabiegów leczniczych. Stało się tak, że w wielu miejscach przypalano mu głowę, otwierano żyły, nalepiano plastry i zapuszczano maści, ale nic nie pomagało. Stale miał się coraz gorzej. Prawie przez dwa lata z całą cierpliwością i pokorą znosił to wszystko ²¹.

Tymczasem z postępem choroby zupełnie osłabł na ciele. Pozbawiony wszystkich sił w żaden sposób nie mógł się poruszać. A gdy pewien brat zapytał go, co wolałby znosić, czy tę przewlekłą chorobę, czy raczej ponieść jakiekolwiek męczeństwo od kata odpowiedział: <zawsze to było i jest mi droższe, to słodsze i łatwiejsze do przyjęcia, co Panu naszemu bardziej się podoba we mnie i ze mną zrobić, żeby zawsze się zgadzać z Jego świętą wolą>²².

Cierpliwość jako zasługa

Pan Bóg objawił Franciszkowi, że cierpliwość niesie ze sobą owoc zasługi dla Nieba. Nawet on, mąż Boży miał takie stany, kiedy tracił cierpliwość. Pewnej nocy bardziej niż zwykle męczyły go wszystkie choroby i różne dolegliwości, i zaczął w głębi serca użalać się nad sobą. Ale, żeby jego ochoczy duch nie ustąpił w czym ciału na sposób cielesny, nawet na godzinkę, nieporuszenie dzierżył tarczę cierpliwości, modląc się do Chrystusa. Kiedy tak na modlitwie trwał w walce, otrzymał od Pana obietnicę życia wiecznego²³. Pan przedstawił mu wartość skarbu wielkiej chwały, w porównaniu z którym cała masa ziemi i machina świata, gdyby stały się bezcennym złotem, byłyby niczym i zachęcił go, by przez zasługę cierpliwości bezpiecznie i pewnie wyczekiwał dziedzictwa tegoż królestwa²⁴. Po tych walkach i modlitwie, podczas której doznał pocieszenia, ułożył on Chwalbę o stworzeniach i zachęcał do uwielbienia Stwórcy.

Podsumowanie

Podsumowując to wszystko, czujmy się zachęcone do praktykowania tej pięknej cnoty, gdyż jak mówi Pismo: Okazujemy się sługami Boga przez wielką cierpliwość wśród utrapień przeciwności i ucisków²⁵.

Autorka niniejszego artykułu doświadczyła próby cierpliwości, pracując nad jego redakcją, gdyż trzy razy musiała zaczynać od początku. Za pierwszym razem straciła pen-driva, potem jeszcze raz przez pomyłkę straciła cały tekst. Jednak dzięki wytrwałości i pomocy sióstr udało się odtworzyć jego treść.

Zakończę zachętą świętego Franciszka: Bądźcie cierpliwi w uciskach²⁶.